تله بی ارزشی (تله نقص) چیست؟ نحوه مقابله و رهایی از آن
مبتلایان به این تله کسانی هستند که در سال های اول زندگی خود به اندازه کافی تشویق نشده اند. این افراد در بزرگسالی نیز نمی توانند خود را تشویق کنند. همچنین این افراد قادر به باور تشویق های دیگران نیز نیستند. در نتیجه همواره احساس شکست داشته و از روبرو شدن با چالش ها می ترسند.
همچنین این افراد به شدت خجالت می کشند؛ زیرا احساس بی کفایتی می کنند.
از دیگر عوارض این تله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمبود اعتماد به نفس
- انگیزه کم
- افکار منفی
- کمبود عزت نفس
- ترس از شکست
- ترس در تصمیم گیری
- ترس از روبرو شدن با واقعیت
- ترس از شکست در چالش ها
- احساس ناامیدی
- افسردگی و سایر بیماری های روانی
- داشتن روابط عاطفی اشتباهی
در حالت کلی مبتلایان به این تله، واکنش های سه گانه ای در مقابل این تله دارند. این واکنش ها عبارتند از:
اولین واکنش در مقابل تله بی ارزشی، نقش قربانی است. فرد مبتلا به این مشکل، تصمیم به تسلیم شدن در برابر آن می گیرد. یعنی این فرد می پذیرد که بی ارزشی یکی از مشکلات اوست و زندگی اش را دو دستی تسلیم این تله می کند. این فرد برای تغییر شرایط و رسیدن به ارزشمندی تلاشی نمی کند.
در این نوع واکنش، فردی که دچار تله بی ارزشی شده است، عمدا دست به کارهایی می زند که باعث ایجاد درد شوند. مثلا ممکن است که این فرد وارد یک رابطه شود که در این رابطه طرف مقابل بی ارزشی او را نمایان کرده و به شکلی با او رفتار کند که تمام خاطرات بد کودکی را مرور کند.
سومین واکنش افراد مبتلا به تله بی ارزشی این است که آنها سعی می کنند به دور از شرایطی باشند که بی ارزشی و عیوب آنها را نشان می دهند. مثلا این افراد وارد هیچ رابطه ای نمی شوند و یا روابط عاطفی را زود تمام می کنند.
از مهم ترین علائم و نشانه های تله بی ارزشی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فرد همواره تفکر همه یا هیچ را دارد؛ یعنی زمانی که از توانمندی هایش صحبت می کند، همواره از کلماتی مانند: همه، همیشه، هیچ وقت، هرگز و… استفاده می کند. به عنوان مثال می گوید که من هرگز نمی توانم ریاضی را یاد بگیرم.
- ممکن است فرد از اتفاقات کوچک و جزئی، برداشت های بیش از اندازه کلی داشته باشد. به عنوان مثال ممکن است فرد از یک دختر جواب منفی برای ازدواج دریافت کند و بگوید که من کلا دوست داشتنی نیستم.
- داشتن فیلتر ذهنی یکی دیگر از علائم تله بی ارزشی است. مثلا ممکن است که بعد از شکست در یک مسابقه، با خود بگوید داورها تنها برای من ابزار تاسف کردند و…
- پیش بینی های غیر منطقی از دیگر علائم تله بی ارزشی هستند. به عنوان مثال ممکن است که فرد پیش بینی کند که در پروژه پیش رو شکست خواهد خورد و…
هر کدام از این علائم و علائم مشابه با آنها می تواند نشان دهنده تله بی ارزشی در افراد باشد. افراد باید با مشاهده این علائم سریع در فکر درمان آن باشند تا توانایی های واقعی تر و درخشان تری از خود نشان دهند.
برای درمان این طرحواره راه های مختلفی وجود دارد. ازجمله این راه ها می توان به تغییر تله بی ارزشی در زندگی اشاره کرد.
مراحل این تغییر تله بی ارزشی به صورت زیر است:
- فرد احساس بی ارزشی دوران کودکی خود را درک کرده و مشکل را ریشه یابی کند.
- فهرستی از داشته ها و کمبودهای خود در دوران کودکی، نوجوانی و حال بنویسد.
- نقاط ضعف خود را ارزیابی کرده و با خود فکر کند که اگر دیگران استعدادها و دارایی های مرا داشتند، چه می کردند.
- برای معایب قابل تغییر برنامه ریزی کند.
- برای ایجاد روابط دوستانه، عشق و محبت تلاش کند. به دیگران اجازه دوست داشتن بدهد.
- اجازه رفتار توهین آمیز و نا محترمانه را به افراد ندهد و از ایراد گرفتن یا سرزنش دیگران نیز دست بردارد.
- برای باز کردن سر صحبت با دیگران تلاش کند تا بتواند مورد توجه دیگران قرار گیرد.
در صورتی که فرد قادر نیست این تله را در زندگی خود تغییر دهد، بهتر است برای حل مشکل با روانشناس (روان درمانگر) در ارتباط باشد و از او مشاوره بگیرد. روان درمانگر به فرد کمک خواهد کرد تا با ریشه یابی مشکل، شرایط را درک کرده و تغییرات لازم را در زندگی خود انجام دهد.
